2024-жылдын 16-апрелинде КР БШКда Кыргыз Республикасынын шайлоо мыйзамдарын өркүндөтүү боюнча ведомстволор аралык жумушчу топтун жыйыны болуп өттү.

Иш-чарага БШКнын төрагасы жана мүчөлөрү, Жогорку Кеңештин депутаттары, мамлекеттик органдардын, коомдук уюмдардын өкүлдөрү жана көз карандысыз эксперттер катышты.

Жыйындын жүрүшүндө ведомстволор аралык жумушчу топтун катышуучулары төмөнкүлөрдү талкуулашты:

1. Административдик-аймактык реформанын алкагында Кыргыз Республикасынын Президентинин Администрациясынын жумушчу тобу тарабынан иштелип чыккан “Кыргыз Республикасынын айрым мыйзам актыларына өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу” (“Жергиликтүү кеңештердин депутаттарын шайлоо жөнүндө”, “Жергиликтүү мамлекеттик администрация жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары жөнүндө”, “Жергиликтүү кеңештердин депутаттарынын статусу жөнүндө”) Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын долбоору ;

2. “Жергиликтүү кеңештердин депутаттарын шайлоо жѳнүндѳ” КР Мыйзамына ѳзгѳртүүлѳр тууралуу сунуштар.

Талкуунун катышуучуларына пилоттук режимде административдик-аймактык реформанын жүрүшү жѳнүндѳ жана ААР жана бул процессти укуктук камсыз кылууну иштеп чыгууну эске алуу менен ААР алкагында жергиликтүү өз алдынча башкаруунун өкүлчүлүктүү органдарынын – кеңештердин ишин камсыз кылуу боюнча милдеттери тууралуу маалымат берилди. Маалым болгондой, реформа пилоттук режимде Кыргыз Республикасынын Президентинин 2023-жылдын 29-декабрындагы № 370 Жарлыгы менен бекитилген план – Жол картасына ылайык жүрүп жатат. Февраль жана март айларында жергиликтүү шаардык жана айылдык кеңештердин жаңы составдагы сессиялары өттү. Бириккен 117 айылдык кеңештерге жаңы төрагалар шайланды. Ошондой эле жергиликтүү ѳз алдынча башкаруунун аткаруу органдарынын башчыларын дайындоо жүргүзүлдү.

Жол картасына ылайык, үстүбүздөгү жылдын 3-июнуна чейин жооптуу мамлекеттик органдар жергиликтүү бийлик органдары менен бирдикте, пилоттук долбоорду талдоонун натыйжалары боюнча административдик-аймактык түзүлүштү бекемдеген мыйзам долбоорлорун, ошондой эле жергиликтүү мамлекеттик администрация жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу жөнүндө, жергиликтүү кеңештерге шайлоо тууралуу мыйзамдарга зарыл түзѳтүүлѳрдү кошуп алганда, ААР алкагында мыйзам долбоорлорунун пакетин иштеп чыгуу жана Жогорку Кеңештин кароосуна киргизүү каралган.

Кыргыз Республикасынын Президентинин Администрациясынын жумушчу тобунун жетекчиси, Укуктук башкармалыктын башчысы М.К. Укушов жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын катышуусу менен жумушчу ѳткѳрүлүп жаткан ААРды эске алуу менен жаңыдан түзүлгөн административдик-аймактык бирдиктерде шайлоолорду дайындоонун укуктук негиздерин жөнгө салууга багытталган мыйзам долбоорун иштеп чыккандыгы жөнүндө жыйындын катышуучуларына маалымдады. Кыргыз Республикасынын Президентинин тескемеси менен мыйзам долбоору БШКнын шайлоо мыйзамдарын өркүндөтүү боюнча жумушчу тобунун кароосуна сунушталган.

Колдонуудагы мыйзамдарда административдик-аймактык бирдиктин чек аралары өзгөргөн учурда, бул кеңешти таратууга жана жергиликтүү кеңештерге жаңы шайлоону дайындоого негиз боло тургандыгы каралган. Пилоттук ААРдын алкагында облустарды бириктирүүнүн/ирилештирүүнүн натыйжасында 391 жергиликтүү аймактын чектерин өзгөртүү пландаштырылууда, облустардын жалпы саны учурдагы 484түн ордуна 268ге жетиши мүмкүн. Ошону менен бирге чек аралары азыркы чектерде өзгөрүүсүз кала турган 93 аймак бар.

Сунушталып жаткан мыйзам долбоору менен жергиликтүү кеңештердин жаңы шайлоолорун дайындоо үчүн негиз болгон тизмеси айрым аймактык бирдиктердин чек араларын өзгөртүүлѳр гана эмес, ошондой эле административдик-аймактык түзүмдүн жана башкаруунун жалпы түзүмүн өзгөртүүлөр жаңы шайлоолор үчүн негиз боло ала турган норма менен толукталат.

Белгилей кетсек, жергиликтүү кеңештердин кезектеги шайлоолорунун күн тартибинде 2025-жылдын апрелинде көпчүлүк кеңештерди шайлоо, ошондой эле 2026 жана 2027-жылдары айрым кеңештерди шайлоо каралган.

Жогорку Кеңеш тарабынан жаңы административдик-аймактык түзүлүш жана административдик бирдиктердин чектери (пилоттук ААР талдоосунун жыйынтыгы боюнча) мыйзам менен бекемделген учурда шайлооллордун графиги өзгөртүлүшү мүмкүн. Шайлоо жѳнүндѳ мыйзамдардын колдонуудагы нормаларын эске алуу менен чек аралар өзгөрө турган аймактардын жергиликтүү кеңештери кайра шайланууга тийиш.

Сунуш кылынган толуктоолор жактырылган учурда чек аралары өзгөрбөгөн аймактык кеңештерге шайлоолор да каралышы мүмкүн. Мындай учурда БШК жыйында бул жагдай мөөнөтүнөн мурда шайлоолор жарым жылдан ашык ыйгарым укуктарына ээ болгон аз сандагы кеңештерге (10дон кем эмес) таасирин тийгизерин билдирди.

Жогорку Кеңештин депутаты М.Маматалиев маселе белгиленген графикке жана Жол картасына ылайык чечилүүгѳ тийиш болгондуктан, парламент андан ары кароо үчүн ведомстволор аралык топтун ишинин жыйынтыгын күтүп жатканын билдирди. Жергиликтүү кеңештердин депутаттары жер-жерлерде жүргүзүлүп жаткан реформа, ААР шайлоо аспектилерин жөнгө салуунун тартиби жана шайлоонун мөөнөттөрү тууралуу суроо беришүүдѳ.

Долбоорду талкуулоонун жыйынтыгы боюнча топтун мүчөлөрү сунушталган мыйзам долбоорун андан ары мыйзам долбоорлорунун пакетинде белгиленген тартипте Жогорку Кеңешке жөнөтүү үчүн жактырышты.

Талкуунун жыйынтыгы боюнча административдик түзүмдүн жана жергиликтүү өз алдынча башкаруунун тутумунун жалпы структурасынын өзгөрүшүнө байланыштуу пилоттук режимде ААРнын жыйынтыгы боюнча кеңештердин ишин бир эле учурда кайра баштоо максатка ылайыктуу деп табылды.

Ошондой эле Жумушчу топтун мүчөлөрү жергиликтүү кеңештердин иштөө мөөнөтүн азыркы 4 жылдын ордуна 5 жылга чейин көбөйтүү, муниципалдык кызматкерлерди жергиликтүү бюджеттин эсебинен милдеттүү окутууну киргизүү боюнча нормаларды жана башка сунуштарды колдошту.

Андан кийин жалпысынан жергиликтүү кеңештерге шайлоо боюнча мыйзамдарга келип түшкөн сунуштар каралды. Жумушчу топтун мүчөсү А.Букамбаева баяндама жасап, партиялардын шаардык шайлоого катышуусуна талдады. Шаардык кеңешке партиялардын өтүү босогосу боюнча маселе талкууга сунушталды, ал колдонуудагы мыйзам боюнча 7% түзөт. Маселени талкуулоодо көз карандысыз эксперт И. Кадырбеков шаарлардагы жергиликтүү кеңештерге шайлоо босогосун төмөндөтүүнү, б.а Жогорку Кеңеште белгиленген деңгээлде 5% чейин деңгээлде кароону белгиледи. Анын пикиринде, босогону төмөндөтүү эл өкүлчүлүгүн кеңейтүүгө кызмат кылат: «Бул өкүлчүлүктүү бийлик элдин үнүн уктурусун десек, өкүлчүлүктү кеңейтишибиз керек. Негизги фигура – ​​бул шайлоочу».

Босогону төмөндөтүүнү “Жалпы иш” коомдук фондунан Аида Сүйүндүева да колдоду. Анын пикиринде, шайлоо босогосу канчалык жогору болсо, ресурстары чоң партияларга артыкчылык ошончолук жогору болот. «Бирок жергиликтүү кеңештерге шайлоо босогосун кароодо элдин өкүлчүлүктүү органга шайлануу укугун эске алуу зарыл. IWG мүчөлөрү шаардык шайлоодо шайлоо босогосун 5% чейин төмөндөтүүнү жактырышты.

«Өнүктүрүү саясат институту» коомдук бирикмесинин мүчөсү Б.Бекиев бир катар сунуштарды айтты: айыл өкмөт башчыларын жана шаар мэрлерин натыйжалуу иштетүү үчүн аларды окутууну жергиликтүү бюджеттин эсебинен камсыздоо сунушталды; депутаттардын жоопкерчилигин жогорулатуу, ошондой эле жергиликтүү кеңештердин депутаттары менен шайлоочулардын ортосундагы байланышты чыцдоо максатында депутаттарга шайлоочулардын суроо-талаптар системасын киргизүү сунуш кылынды. Бул сунуштарды талкуулоодо ЖӨАБ органдарын окутуунун зарылдыгы колдоого алынып, ал эми суроо-талаптар боюнча “Суроо-талап” түшүнүгүнүн укуктук статусун жана мазмунун иштеп чыгуу сунушталды.

Талкуунун жыйынтыгы боюнча Кыргыз Республикасынын Президентинин Администрациясынын жумушчу тобу тарабынан административдик-аймактык реформанын алкагында иштелип чыккан “Кыргыз Республикасынын айрым мыйзам актыларына (“Жергиликтүү кеңештердин депутаттарын шайлоо жөнүндө”, “Жергиликтүү мамлекеттик администрация жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары жѳнүндѳ”, “Жергиликтүү кеңештердин депутаттарынын статусу жөнүндө” Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына) өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу” Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын долбоору Ведомстволор аралык жумушчу топ тарабынан жактырылды.

Ошондой эле шаардык кеңештерге шайлоодо преференциалдык добуш берүүгө өтүүнү жана босого чекти 5%га чейин төмөндөтүүнү, ошондой эле айылдык кеңештерге талапкерлер үчүн күрөөнү жокко чыгырууну ж.б. караган, жалпысынан жергиликтүү кеңештерге шайлоолор жөнүндө мыйзамдарга өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө мурда жактырылган ВАЖТ тарабынан жактырылган мыйзам долбооруна толуктоолор жактырылды.

КР БШК маалымат бөлүмү