2025-жылдын 6-февралында, Бүткүл дүйнөлүк шайлоо күнүндө Бишкек шаарында Кыргыз Республикасынын жергиликтүү кеңештеринин депутаттарын шайлоонун жыйынтыгы боюнча коомдук диалог болуп өттү. Иш-чараны Шайлоо жана референдум өткөрүү боюнча борбордук комиссиясы “Өнүктүрүү саясат институту” коомдук бирикмеси менен биргеликте “Кыргыз Республикасындагы жергиликтүү өз алдынча башкарууну өнүктүрүү үчүн” өнөктөштүк программасынын алкагында өткөрдү.

Коомдук диалогго Борбордук шайлоо комиссиясынын мүчөлөрү, мамлекеттик органдардын, жарандык коомдук уюмдардын, эл аралык уюмдардын өкүлдөрү, көз карандысыз эксперттер, блоггерлер жана жалпыга маалымдоо каражаттарынын өкүлдөрү катышты.

Коомдук диалогду ачып жатып, БШКнын төрагасы Н.Шайлдабекова жергиликтүү кеңештерге шайлоолор жаңы шайлоо циклин башталгандыгын, ал 2026-жылдагы парламенттик шайлоо, андан кийин Президентти шайлоо менен улана турганын белгиледи.

Жергиликтүү кеңештерге шайлоодо бир катар жаңы технологиялар, программалар, жабдуулар жана комиссиялар менен мамлекеттик органдардын өз ара аракеттенүүсүнүн формалары сыноодон ѳттү. Жергиликтүү кеңештерди шайлоодо колдонулган ушул жаңылыктардын оң жана терс жактарын талкуулоо сунушталды.

Катышуучуларга айрым маанилүү маселелерди жана кийинки жаңы шайлоо циклинде бардык деңгээлдеги шайлоолор үчүн жалпы шарттарды кантип жакшыртууга болорун чогуу ойлонуу жана талкуулоо сунушталды.

Төрага шайлоо процесси шайлоо комиссияларынын, мамлекеттик органдардын, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын, жарандык уюмдардын, эксперттердин бирдиктүү аракети, ошондой эле эл аралык өнөктөштөрдүн, жалпыга маалымдоо каражаттарынын жана блоггерлердин колдоосу менен камсыз кылынарын белгиледи. Бул шайлоолор кызыкдар тараптардын кеңири чөйрөсүнүн күч-аракетин бириктиргендигин белгилѳѳ менен, чогуу-чаран иш- аракеттенүү үчүн ыраазычылык билдирип, келечекте биргелешкен күч-аракеттер аркылуу көйгөйлөрдү жеңип ѳтүп, шайлоо процессинин маанилүү милдеттерин чечүүгө болот деген ишенимин билдирди.

Административдик-аймактык реформа Кыргызстандын аймактык түзүмүн өзгөртүү менен, жер-жерлерде – аймактарда башкаруу системасын оптималдаштырды. Шайлоо аркылуу жергиликтүү кеңештердин өкүлчүлүктүү органдарынын түзүмү толугу менен оптималдаштырылды. Жарандар жакынкы 5 жылда жергиликтүү өнүктүрүүнү ишенип тапшырган жергиликтүү кеңештердин алдында айылдардагы жана шаарлардагы жарандардын жашоосун жакшыртуу, аларды өнүктүрүү боюнча чоң милдеттер турат.

Борбордук шайлоо комиссиясынын төрагасы “Өнүктүрүү саясаты институтуна” шайлоого даярдык көрүүдөгү натыйжалуу өнөктөштүгү үчүн ыраазычылык билдирип, институттун жергиликтүү кеңештерге усулдук жардам көрсөтүү жана окутуу боюнча мындан аркы ишинин маанилүүлүгүн белгиледи.

Швейцариянын Кыргыз Республикасындагы элчиси Оливье Бангертер чогулгандарга Швейцариянын Кыргызстандын жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарына жалпысынан, өзгөчө шайлоо процессине көрсөтүп жаткан колдоо тууралуу маалымат берди. Колдоо кѳрсѳтүү жамааттарды жана алардын өкүлдөрүн өнүктүрүүнүн. окутуудан баштап материалдык гранттарды берүүгө чейинки ар кандай аспектилерин камтыйт. Ошол эле учурда Швейцария Өкмөтүнүн колдоосу ѳзгѳчѳ мүнѳзгѳ ээ, анткени ал узак мөөнөттүү үзгүлтүксүз негизде жүригүзүлүп, жергиликтүү уюмдардын жана адамдардын тике ѳздѳрүнѳ берилип жатат.

«Өнүктүрүү саясаты институту» коомдук уюмунун башкармалыгынын төрагасы Надежда Добрецова Кыргызстандагы жергиликтүү кеңештердин эволюциясына өзгөчө маани берди, алар шайлоо цикли өткөн сайын улам күчтөнүп, профессионалдуу болуп бараткандыгын белгилѳѳ менен мындай дедеи: “2000-жылдардын башында жергиликтүү кеңештер кандай болгондугу эсимде. Жергиликтүү өкүлчүлүктүү органдардын ишинин сапаты кандай өсүп жатканын байкабай коюуга болбойт. Алар социалдык-экономикалык өнүгүүгө, кызмат көрсөтүүлөрдү туруктуу уюштурууга, ар бир жергиликтүү жамаатта адамдын өсүүсү үчүн шарттарды түзүү боюнча барган сайын кыйла оор чечимдерди кабыл алууда. Ѳкүлчүлүктүү орган катары кеңештердин, ошондой эле депутаттардын, анын ичинде аял-депутаттардын жеке жоопкерчилиги да жогорулап жатат, алар коомчулук үчүн маанилүү демилгелерди көтөрүп, коррупцияга каршы күрөшүп, көйгөйлөрдү чечүү жана жамааттарды өнүктүрүү үчүн кошумча ресурстарды тартып жатышат. Али да болсо депутаттар колдоого жана окутууга муктаж болгондугуна карбастан, муниципалдык депутаттардын корпусу чыныгы жоопкерчиликтүү жана демилгелүү өкүлчүлүктүү органга айланды».

Борбордук шайлоо комиссиясынын төрагасынын орун басары Т.Шайназаров бул шайлоолордо колдонулган ар түрдүү органдар менен өз ара аракеттенүү форматтарынын өзгөчөлүктөрүнө токтолуп, алар процессти жакшыртууга кандай таасир эткендигин белгиледи. Атап айтканда, ал укук бузуулар жөнүндө билдирүүлөрдү кароодо компетенцияны так бөлүштүрүүгө багытталган укук коргоо органдары менен өз ара аракеттенүүдѳгү өзгөрүүлѳрдү белгилеп ѳттү.

Борбордук шайлоо комиссиясынын мүчөсү, шайлоочуларды маалымдоо боюнча жумушчу топтун жетекчиси У.Жылкыбаев жергиликтүү кеңештердин депутаттарын шайлоодо маалыматтык-түшүндүрүү иштеринин маанилүү багытында мамлекеттик жана мамлекеттик эмес сектордогу өнөктөштөр менен биргеликте жүргүзүлүп жаткан иштер боюнча маалымат берди. Ал маалымат берүү ишинде мамлекет тарабынан, анын ичинде Маданият министрлиги, УТРК (аймактардагы өкүлчүлүктөрү) менен өнөктөштүктө көрүлүп жаткан чаралар тууралуу толук баяндама жасады. Ишке телекомпаниялар, анын ичинде аймактык телекомпаниялар тартылып, алар күн сайын маалымат берип, дебаттарды да көрсөтүп турду.

Э.Искаков шайлоо учурунда блоггерлик коомчулуктун маалыматтык кампанияга кошкон салымы тууралуу маалымат берди.

Диалогдун жүрүшүндө маалымат өнөктүгүнө активдүү катышкан жалпыга маалымдо каражаттарынын жана блоггер коомчулугунун салымы жогору бааланды.

Шайлоо учурунда социалдык тармактарга көз карандысыз мониторинг жүргүзүүнүн биринчи тажрыйбасы тууралуу Э.Токтогулова баяндады. Катышуучулар бул маанилүү жана толук камтылган тажрыйбага айлангандыгын, ишти улантуунун маанилүүлүгүн белгилешти, аны кийинки шайлоолордо ѳнүктүрүүнүн зарыл.

Кыргыз Республикасынын жергиликтүү өз алдынча башкаруу бирлигинин директору Бектурган Орозбаев диалогдун катышуучуларын жаңы жергиликтүү кеңештердин депутаттарынын ишмердүүлүгү жана алардын муктаждыктары менен тааныштырды. Ал депутаттар бирикменин колдоосунан куру калбасын айтып, жергиликтүү эл өкүлдөрүнүн статусун көтөрүү үчүн мамлекет менен биргеликте иш алып барууга даяр экендиктерин билдирди.

Ал эми парламенттик шайлоо боюнча сунуштарга келсек, бул маселелерди ведомстволор аралык жумушчу топтун алкагында өзүнчө талкуулоонун зарылдыгы белгиленди. Талкуунун жыйынтыгында келечектеги шайлоо өнөктүгүнүн натыйжалуулугун жогорулатуу боюнча сунуштар түзүлѳрү абзел.

Иш-чара 2024-жылдын 17-ноябрында жергиликтүү кеңештердин депутаттарын шайлоону даярдоого жана өткөрүүгө активдүү көмөк көрсөткөндүгү үчүн шайлоо процессинин катышуучуларына Ардак грамоталарды жана ыраазычылык каттарды тапшыруу аземи менен аяктады.

Маалымат иретинде: жыл сайын февралдын биринчи бейшембисинде бардык өлкөлөр 2005-жылы Венгрияда шайлоо органдарынын кесиптик майрамы катары негизделген Бүткүл дүйнөлүк шайлоо күнүн белгилешет.

Бүткүл дүйнөлүк шайлоо күнү эркин жана таза шайлоонун маанилүүлүгүн эскертип, ар бир жарандын добушу керектүү жана маанилүү экенин, ал өлкөнүн өнүгүшүнө таасир эте тургандыгын жарандардын аң-сезиминде бекемдейт.

Кыргыз Республикасында шайлоо реформасы жигердүү ишке ашырылууда. Шайлоолордун ишенимдүүлүгүн жана айкындуулугун камсыз кылуу, шайлоо процессинин атаандаштык жөндөмдүүлүгүн жогорулатуу, шайлоонун инклюзивдүүлүгүн кеңейтүү, ошондой эле жарандардын эркин жана адилет ѳз эркин билдирүүсү үчүн укуктук жана практикалык шарттарды түзүү реформанын азыркы этабынын негизги жетишкендиктеринен болуп саналат.