Бул күндѳрү Бишкекте ѳтүп жаткан Мекендештер-2023» форумунда электрондук жана аралыктан добуш берүү боюнча пилоттук долбоорлордун жыйынтыгынын бет ачары болду.

Форумдун ишине чет ѳлкѳлѳрдѳ жашашкан мекендештер, коомдук бирикмелердин, диаспорлордун жана мамлекеттик органдардын ѳкүлдѳрү катышты.

КР Шайлоо жана референдум ѳткѳрүү боюнча борбордук комиссиясынын тѳрагасы Н. Шайлдабекова катышуучуларга электрондук жана аралыктан добуш берүү боюнча пилоттук долбоорлордун жыйынтыгын сунуштады.

2022-жылдын 5-ноябрында Бишкек шаарында болуп ѳткѳн элдик курултайда чет ѳлкѳлѳрдѳгү мекедештерден ѳкүл болуп келишкен делегаттар Кыргыз Республикасынын Президенти С.Н. Жапаровго Кыргызстандын жарандарына шайлоодо онлайн-добуш берүү укугун берүү сунушу менен кайрылышкан.

Президенттин Жарлыгына ылайык Баткен облусундагы Ак-Сай, Ак-Татыр жана Самаркандек айылдык кеңештеринин депутаттарын шайлоодо электрондук жана Ысык-Кѳл облусундагы Жети-Өгүз районунун Саруу айылдык кеңешинин депутаттарын шайлоодо аралыктан добуш берүүнүн формасы апробацияланган.

Электрондук жана аралыктан добуш берүү формасы жергиликтүү жамааттын мүчѳлѳрү болуп саналышкан, бирок ички же тышкы миграцияда жүргѳндүгүнѳ байланыштуу шайлоо күнү шайлоо участкаларында добуш берүүгѳ мүмкүнчүлүгү жок ѳлкѳнүн жарандарынын шайлоо процессине катышуусуна мүмкүнчүлүк берет.

Шайлоо участкаларында добуш бере алышпаган шайлоочулардын катышуу мүкүнчүлүгүн кеңейтүү үчүн шарттарды түзүүдѳн тышкары, жаштардын шайлоого активдүү катышуусун жогорулатуу жана аныктык жана ачык-айкындык технологияларын ѳркүндѳтүү аталган пилоттордун максаты болуп саналат.

Добуш берүүнүн электрондук формасын апробациялоонун жүрүшүндѳ Баткен районундагы 3 айылдык кеңештин депутаттарын шайлоодо добуш берген күнү дүйнѳнүн 13 ѳлкѳсүндѳ жүрүшкѳн жергиликтүү жамааттын 841 мүчѳсү шайлоочулардын тизмесине киргизилген. Добуш берүү процессинде шайлоочу «Түндүк» СМЭВ жана ЕГРН аркылуу текшерүүнүн эки фактордук идентификацясынан ѳтүшѳт. Мындан тышкары, система эки жолу добуш берүүгѳ мүмкүнчүлүк бербейт, добуш берүүнүн купуялуулугун камсыз кылуу максатында шифрлѳѳ жолу менен шайлоочунун үнүн анонимизиялайт.

Саруу айылдык кеңешинин депутаттарын шайлоодо аралыктан добуш берүүдѳ шайлоочулардын тизмесине Бишкек шаарында жүрүшкѳн жергиликтүү жамааттын 110 мүчѳсү киргизилген, алардын 80% жаштар түзѳт.

Пилоттук долбоорлордун акыркы натыйжалары добуш берүүнүн мындай формасынын артыкчылыгын кѳрсѳтүү менен бирге, толуктап иштеп чыгууну талап кылган тобокелчиликтери да бар экенин кѳрсѳттү.

Артыкчылыктары:

- шайлоого катышуунун инклюзивдүүлүгүн жакшыртуу, ички жана тышкы миграцияда жүрүшкѳн жарандардын, жаштардын, ДСМЧА шайлоо укуктарын жүзѳгѳ ашыруу үчүн мүмкүнчүлүктѳрдү кеңейтүү;

- добуштарды автоматтык так эсептѳѳ;

- добуш берүүнүн жыйынтыгын ыкчам алуу;

- шайлоодо чыгымдарды кыскартуу;

Электрондук жана аралыктан добуш берүүнүн тобокелчиликтерин иштеп чыгуу үчүн милдеттер:

- байланыш каналдарынын коопсуздугун камсыз кылуунун зарылчылыгы;

- программалык жана аппараттык каражаттардын ишенимдүү киберкоопсуздугун камсыз кылуу;

- шайлоочуларды сатып алууга, ѳз эркин билдирүүнүн башка формаларына таасир этүүгѳ каршы чараларды кабыл алуу;

- шайлоочуларды үзгүлтүксүз жана так онлайн-идентификациялоону камсыз кылуу максатында шайлоочулардын биометрикалык маалыматтарын актуалдаштыруунун зарылдыгы;

- электрондук жана аралыктан добуш берүүгѳ ишенимди камсыз кылуу максатында добуш берүүнүн жыйынтыктарынын аныктыгына (блокчейн ж.б. негиздерди) коомдук кѳзѳмѳлдүн ѳбѳлгѳлѳрүн түзүү;

Бет ачардын соңунда БШКнын тѳрагасы электрондук жана аралыктан добуш берүүнү колдонуу боюнча чечим таразалап ойлонулган жана ар тараптуу талдоолордун негизинде кабыл алынууга тийиш экендигин белгилеп, форумдун катышуучуларын шайлоо процессине активдүү катышууга чакырды.

КР БШК басма сѳз кызматы