2023-жылдын 20-майында Кыргыз Республикасынын Шайлоо жана референдум өткөрүү боюнча борбордук комиссиясы маалыматтык системаларды жана добуш берүү үчүн жабдуулар менен тааныштырды. Иш-чарага №26 Ленин шайлоо округу боюнча Жогорку Кеңештин депутаттыгына талапкерлер, алардын ыйгарым укуктуу өкүлдөрү, БШК мүчөлөрү жана массалык маалымат каражаттарынын өкүлдөрү катышты.

Талапкерлерге жана алардын өкүлдөрүнө идентификациялык жабдууларды жана автоматташтырылган башкаруу тутумдарын колдонуу менен добуш берүүнүн жол-жобосу практикалык режимде көрсөтүлдү.
Аталган система тышкы кийлигишүүсүз автоматтык түрдө иштейт. Талапкерлердин сервердик бөлмөгө болгон сапары БШКнын жыйындар залынын экранында  онлайн режимде көрсөтүлдү. Сервер менен таанышуу маалыматтык коопсуздук саясатынын талаптарына ылайык уюштурулган.

2015-жылдан бери шайлоо процессинде эки технология колдонулууда:

1) шайлоочулардын тизмесин түзүүдө биометрикалык каттоо жана шайлоо участогунда добуш берүү учурунда биометрикалык маалыматтардын негизинде идентификациялоо (манжалардын үлгүлөрү жана беттин геометриясы боюнча), бул “Бир шайлоочу = бир добуш” принцибин кепилдетүүгө мүмкүндүк берет;

2) добуштарды автоматтык түрдө эсептөө жана добуш берүүнүн жыйынтыктарынын ишенимдүүлүгү жана ачык-айкындыгы үчүн автоматтык эсептөөчү урналарды (АЭУ) колдонуу менен маалыматтарды ыкчам берүү, ошондой эле шайлоону бурмалоого жол бербөөчү бир катар жарандык көзөмөл каражаттарын, мисалы, карусельдерди жана бюллетендерди массалык түрдө таштоо.

Шайлоочулардын тизмелери 18 жашка толгон жана биометрикалык каттоодон өткөн (активдүү шайлоо укугун ишке ашыруунун критерийлери) Кыргыз Республикасынын жарандары жөнүндө маалыматтарды Калктын бирдиктүү мамлекеттик реестринен (ЕГРН) автоматтык түрдө түшүрүү жолу менен түзүлөт.

Тизмелер тынымсыз түрдө  «Тизме» мамлекеттик порталында жаңыланып, жарандарга шайлоочулардын тизмелери тууралуу маалыматты эркин жана тоскоолдуксуз алууга мүмкүндүк берет. Шайлоочуларга мыйзамга ылайык идентификациялоо же авторизациялоо менен жарандардын арыздарын электрондук түрдө берүү (Tizme порталындагы шайлоочунун кабинетинде же мамлекеттик кызмат көрсөтүүлөр порталы аркылуу) берүү үчүн шайлоочуларга кеңейтилген мүмкүнчүлүктөр каралган «Шайлоочулардын кабинети» кызматы иштелип чыкты.

Талапкерлер жана саясий партиялар үчүн бирдей укуктук шарттарды түзүү максатында шайлоочулардын талапкерлер, саясий партиялар тууралуу кабардар кылуу максатында иштелип чыккан «Электрондук талапкер» маалыматтык системасы иштелип чыккан жана ишке киргизилген. Анда талапкерлер, партиялар, алардын программалары, өмүр баяны жана шайлоо фонддорунун акча каражаттарынын кыймылы тууралуу маалыматтар камтылган жана БШКнын расмий сайтында көрсөтүлгөн.

Талапкерлердин мыйзамда белгиленген талаптарга ылайык келишин текшерүү ыйгарым укуктуу органдар (жарандык - Мамлекеттик каттоо кызматы, соттуулугу - Ички иштер министрлиги, билим берүү - Билим берүү жана илим министрлиги ж.б.) менен маалымат алмашуу аркылуу жүргүзүлөт. Түндүк ведомстволор аралык өз ара аракеттенүү системасы. Бул талапкерлер жөнүндө маалыматтарды текшерүүдө субъективдүү адам факторун четтетүүгө мүмкүндүк берет  жана талапкерлерди каттоонун инклюзивдүүлүгүн камсыз кылат.

Кыргыз Республикасынын шайлоолорунда колдонулуучу Шайлоонун Маалыматтык Системасы (МБС) үч компоненттен турат: АЭС – добуш берүү бюллетенин окуйт жана добуш берүү маалыматтарын борбордук серверге жөнөтөт (1), а сактоо үчүн атайын программалык камсыздоо менен сервердик жабдуулар. добуш берүү маалыматтары (2) жана шайлоо жөнүндө маалыматты жарыялоо үчүн веб-сайт (3).

АЭУ маалыматтарын БШКнын борбордук серверине берүү киберкоопсуздуктун талаптарына ылайык атайын уюштурулган коопсуз байланыш каналдары аркылуу ишке ашырылат. Белгилей кетсек, добуш берүү күнү автоматташтырылган башкаруу системалары интернетке туташпайт, анын экранында кабыл алынган бюллетендердин саны көрсөтүлгөн. Саат 20:00до добуш берүү аяктагандан кийин  маалыматтарды автоматтык түрдө жөнөтүү үчүн Интернетке туташат. Бул системанын аркасында автоматтык эсептөөчү урналардын (АЭУ)  алдын ала жыйынтыктарынын дээрлик 90%ы 1 сааттын ичинде кабыл алынып, БШКнын сайтында көрсөтүлөт. Жыйынтыктоо ишенимдүүлүгүнө жана ачык-айкындуулугуна жетишүү үчүн маанилүү фактор болуп саналат.

Ошондой эле БШКнын сайтында АЭУ маалыматтары менен бирге шайлоо документтеринин графикалык сканерленген көчүрмөлөрү да көрсөтүлгөн. Бул шайлоо участогунда алынган АЭУ жана идентификациялык отчеттордогу маалыматтарды ИИСде жарыяланган көрсөтмөлөр менен салыштырууга мүмкүндүк берет.

Презентация (көчүрүү).

КР БШК  маалымат бөлүмү