Жамааттык Коопсуздук Келишим Уюмунун Парламенттик Ассамблеясынын (ЖККУ ПА) эл аралык байкоочулар тобунун “Кыргыз Республикасынын Конституциясы жөнүндө” КР мыйзамынын долбоору боюнча 2021-жылдын 11-апрелинде өткөн референдумду (жалпы элдик добуш берүү) даярдоо жана өткөрүүнүн жыйынтыгы боюнча корутундусу.

ЖККУ ПАнын эл аралык байкоочулар тобунун координатору Игорь Владимирович Лавриненко болду, ал Беларусь Республикасынын Улуттук Коопсуздук Кеңешинин Өкүлдөр палатасынын туруктуу комиссиясынын төрагасынын орун басары болду.

Жамааттык коопсуздук келишим уюмдарынын Парламенттик Ассамблеясынын эл аралык байкоочулар тобунун

Кыргыз Республикасынын “Кыргыз Республикасынын Конституциясы жөнүндө” мыйзамынын долбоору боюнча референдумду (бүткүл элдик добуш берүүнү) даярдоону жана өткөрүүнү байкоо жүргүзүүнүн жыйынтыгы боюнча

Корутундусу

(11-апрель, 2021-жыл)

 Кыргыз Республикасынын “Кыргыз Республикасынын Конституциясы жөнүндө” КР мыйзам долбоору боюнча референдум (жалпы элдик добуш берүү) 2021-жылдын 11-апрелинде болуп өттү. Бул КР Президенти С. Жапаров кол койгон 2021-жылдын 12-мартындагы №31 “Кыргыз Республикасынын Конституциясы жөнүндө” Кыргыз Республикасынын референдумун (жалпы элдик добуш берүү) дайындоо жөнүндө” мыйзамга, “Кыргыз Республикасынын референдуму жөнүндө” конституциялык мыйзамга ылайык жана “Кыргыз Республикасынын шайлоо жана референдум өткөрүү боюнча шайлоо комиссиялары жөнүндө” мыйзамына ылайык өткөрүлдү. 

КР Жогорку Кеңешинин төрагасы Т. Мамытовдун чакыруусунун негизинде жана Жамааттык Коопсуздук Келишим Уюмдарынын Парламенттик Ассамблеясынын төрагасы В. Володиндин тапшыруусу менен ушул референдумга кыска мөөнөттүү байкоо жүргүзүү үчүн эл аралык байкоочулардын тобу түзүлдү.

Топтун координатору болуп Беларусь Республикасынын Улуттук Ассамблеясынын Өкүлдөр палатасынын туруктуу комитетинин төрагасынын орун басары И.В.ЛАВРИНЕНКО дайындалды.

Топтун курамына ЖККУга мүчө мамлекеттердин: Армения Республикасынын, Беларусь Республикасынын, Казакстан Республикасынын, Россия Федерациясынын, Тажикстан Республикасынын мыйзам чыгаруучу жогорку органдарынын депутаттары жана өкүлдөрү, ошондой эле ЖККУ Парламенттик Ассамблеясынын Катчылыгынын өкүлдөрү кирген.

Топтун ишине методикалык жардамды Кыргыз Республикасынын Шайлоо жана референдум өткөрүү боюнча борбордук комиссиясы жана ЖККУ Парламенттик Ассамблеясынын Катчылыгы көрсөттү.

ЖККУ Парламенттик Ассамблеясынын эл аралык байкоочулар тобунун иш-аракеттери саясий бейтараптуулук, объективдүүлүк, добуш берүү процессине кийлигишпөө жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарын сактоо принциптерине негизделген.

Эл аралык байкоочулар демократиялык шайлоолордун стандарттары, шайлоо укуктары жана эркиндиктери жөнүндө Көзкарандысыз Мамлекеттер Шериктештигине мүчө мамлекеттердин Конвенциясын жетекчиликке алып, (7-октябрь, 2002-жыл, Кишинев), шайлоо укуктарын сактоо жана шайлоолорго жана референдумдарга эл аралык байкоо жүргүзүү жаатындагы башка жалпы жана региондук эл аралык укуктук стандарттар, улуттук мыйзамдардын ченемдери менен иш алып барышты.

 Эл аралык байкоочулар тобу КМШ ПАА МИМРД тарабынан жүргүзүлгөн мониторингдин натыйжаларын, анын ичинде КР мыйзамдарынын КМШга мүчө-мамлекеттердин демократиялык шайлоолор, шайлоо укуктары жана эркиндиктери боюнча Конвенциянын стандарттарына шайкеш келүүсү, ошондой эле Кыргыз Республикасынын шайлоо укуктары жана электоралдык байкоо жүргүзүү боюнча башка эл аралык милдеттенмелерине туура келүүсү, Шайлоо жана референдум өткөрүү боюнча борбордук комиссиянын (мындан ары – БШК) ишмердүүлүгү, референдумга даярдыкты жана анын жүрүшүн чагылдырган КР басма жана электрондук жалпыга маалымдоо каражаттарындагы кабарларды, референдумду даярдоо боюнча кампаниянын жалпы жүрүшү боюнча жыйынтыктарды эске алды.

 ЖККУнун Парламенттик Ассамблеясынын эл аралык байкоочулар тобунун мүчөлөрү референдумду даярдоо жана өткөрүү жалпысынан Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык уюштурулгандыгын белгилешет.

БШК аймактык шайлоо комиссияларынын жана участкалык шайлоо комиссияларынын  (мындан ары - АШК) жана участкалык (мындан ары - УШК) шайлоо комиссиялары, ошондой эле коомдук байкоочулар үчүн усулдук колдонмолорду басып чыгаруу иштерди алып барды. БШК расмий сайтында референдумду өткөрүүгө байланыштуу жол-жоболорду жөнгө салуучу жана тактоолорду, БШКнын отурумдары жана аларда кабыл алынган чечимдер жөнүндө маалыматтарды, ири көлөмдөгү маалыматтарды, маалымдама жана түшүндүрмө материалдарды жарыялады.

 Референдумду даярдоо жана өткөрүү боюнча иштери БШКда бекитилип жана 2021-жылдын 14-мартында БШК веб-сайтында жарыяланганын негизги даярдыктардын графиги календарлык планы боюнча жүргүзүлдү. (мындан ары - Календарлык план).

Референдум дайындалгандан кийин БШКнын референдумдун катышуучуларына кайрылуу жасалды, БШКда референдум өткөрүү боюнча жумушчу топтор түзүлдү.

Референдумду маалыматтык камсыздоо календарлык планга ылайык жана "Кыргыз Республикасынын референдуму жөнүндө" конституциялык мыйзамдын 20-беренесине ылайык жүргүзүлдү.

Референдумга даярдык көрүү жалпыга маалымдоо каражаттарында, анын ичинде алдыңкы телеканалдарда кеңири жана объективдүү чагылдырылды. Саясий жана башка себептерден улам ЖМКга жеткиликтүүлүктү чектөө, үгүт иштерине кийлигишүү фактылары катталган жок.

"Кыргыз Республикасынын Референдуму жөнүндө" конституциялык мыйзамдын 24-беренесинин 1-бөлүгүнө ылайык, референдумга коюлган маселе боюнча үгүт иштери референдумду дайындоо жөнүндө мыйзам күчүнө кирген күндөн тартып башталган жана добуш берүү күнүнө 24 саат калганда (2021-жылдын 10-апрелинде саат 8: 00гө чейин) аяктады.

“Кыргыз Республикасынын референдуму жөнүндө” конституциялык мыйзамдын 22-беренесине жана башка улуттук ченемдик укуктук актыларга ылайык, референдумдун катышуучуларынын тизмесин түзүүгө өзгөчө көңүл бурулат. Бул ишке Кыргыз Республикасынын Тышкы иштер министрлиги, чет элдик миссиялардын башчылары, БШК, АШК жана УШК тартылган.

Референдумдун катышуучуларынын саны 3 606 201 шайлоочуну түздү.

"Кыргыз Республикасынын референдуму жөнүндө" конституциялык мыйзамдын 31-беренесине жана календарлык планга ылайык, бюллетендерди даярдоонун жана референдум комиссияларына өткөрүп берүүнүн тартиби аныкталды, ага төмөнкүлөр кирди: бюллетендин формасын жана текстин бекитүү референдумда добуш берүү үчүн кагаз (добуш берүү күнүнө чейин 20 календардык күндөн кечиктирбестен - 2021-жылдын 22-мартына чейин); референдумда добуш берүү үчүн референдум бюллетендерин мамлекеттик жана расмий тилдерде даярдоо, (добуш берүү күнүнө чейин 10 календардык күндөн кечиктирбестен - 1-апрелге чейин 2021); референдум бюллетендерин АШКларга өткөрүп берүү, (добуш берүү күнүнө чейин 10 календардык күн - 2021-жылдын 1-апрелине чейин); добуш берүү бюллетендерин УШКларга өткөрүп берүү (добуш берүү күнүнө чейин 2 календардык күн - 2021-жылдын 9-апрелине чейин).

 Добуш берүүчү жайдан тышкары жерде добуш берүү үчүн каралган календардык планда каралган (добуш берүү күнүнө 1 календардык күн калганда 10-апрель, 2021-жыл).

"Кыргыз Республикасынын референдуму жөнүндө" конституциялык мыйзамдын 32-беренесине ылайык, негизги добуш берүү 2021-жылдын 11-апрелинде жергиликтүү убакыт боюнча саат 8: 00дөн 20: 00гө чейин өттү.

 Добуш берүүнүн натыйжаларын аныктоо жана референдумдун жыйынтыктарын аныктоо үчүн, "Кыргыз Республикасынын референдуму жөнүндө" конституциялык мыйзамдын 39-беренесине ылайык, календардык план төмөнкүлөрдү камтыйт: добуш берүүнүн жыйынтыктарын жайгаштыруу (АСУ маалыматы боюнча) добуш берүүнүн жыйынтыктары ар бир шайлоо участкасы боюнча БШКга келип түшкөндө БШКнын расмий сайтында токтоосуз жарыяланат. "Кыргыз Республикасынын референдуму жөнүндө" конституциялык мыйзамдын 37 жана 48-беренелерине ылайык, референдумдун (жалпы элдик добуш берүүнүн) жыйынтыктарын аныктоо үчүн добуш берүү күнүнөн (2021-жылдын 2-майына чейин) 20 календардык күндөн ашык эмес убакыт бөлүнөт).

 Референдумдун участкаларын уюштурууга да тиешелүү көңүл бурулган.

Референдум өткөрүү участокторун түзүү "Кыргыз Республикасынын референдуму жөнүндө" конституциялык мыйзамдын 21-беренесине жана 48-беренесинин 2-бөлүгүнүн экинчи абзацына ылайык камсыздалат, ага ылайык, БШК УШКларды референдумдун участоктору менен бириктирүүгө укуктуу. Референдумду Кыргыз Республикасынын чегинен тышкары өткөрүү үчүн шайлоо участкаларын түзүү "Кыргыз Республикасынын референдуму жөнүндө" конституциялык мыйзамдын 21-беренесинин 4-бөлүгүнө ылайык камсыздалат.

Жалпысынан референдум өткөрүү үчүн 2435 шайлоо участкасы уюштурулган. Ошол эле учурда, добуш берүү күнү чет өлкөлөрдө жүргөн Кыргыз Республикасынын жарандарынын шайлоо укуктарын камсыз кылуу максатында, Кыргыз Республикасынын Тышкы иштер министрлиги 48 шайлоо участкасынын ишин уюштурган. Шайлоо участкалары видеобайкоо тутумдары, биометрикалык идентификация, добуштарды автоматтык түрдө эсептөөчу жабдуулар менен жабдылган жана мүмкүнчүлүгү чектелген жарандарга мүмкүнчүлүк берген шаймандар менен жабдылган.

 АШКнын, УШКнын, АСУ операторлорун окутуу максатында жана референдумдун катышуучулары, ЖМК өкүлдөрү, укук коргоо органдары үчүн окутуу семинарлары жана тренингдер өткөрүлдү.

 Референдумга байкоо жүргүзүүнү уюштуруу үчүн эл аралык уюмдарга жана чет мамлекеттердин шайлоо органдарына референдумга байкоо жүргүзүүгө катышуу үчүн чакыруулар жөнөтүлдү. Байкоочулар Кыргыз Республикасынын Президенти, Жогорку Кеңештин Төрагасы, Өкмөтү жана БШК тарабынан жиберилген чакыруулардын негизинде аккредитациядан өтүштү. Коомдук байкоочуларды каттоо коммерциялык эмес уюмдун мөөрү менен күбөлөндүрүлгөн жазуу жүзүндөгү көрсөтмө берилгенден кийин жүргүзүлдү.

Бардык деңгээлдеги шайлоо комиссиялары БШК бекиткен календарлык план менен иш алып барышты.

9-апрелде ЖККУ Парламенттик Ассамблеясынын эл аралык байкоочулар тобунун мүчөлөрү Кыргыз Республикасынын Тышкы иштер министри Р.А.КАЗАКБАЕВ менен жолугушту.

10-апрелде ЖККУнун Парламенттик Ассамблеясынын эл аралык байкоочулар тобунун мүчөлөрү өз ишин уюштуруу жыйыны менен башташты, андан кийин Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин Төрагасы Т.Т.МАМЫТОВ, жана КР БШКнын төрагасы менен жолугушту Н. Шайлдабекова менен жолугушту.

11-апрелде ЖККУнун Парламенттик Ассамблеясынын эл аралык байкоочулар тобунун мүчөлөрү Бишкектеги шайлоо участокторунун ачылышына көз салышып, Бишкек шаарындагы референдумдун 47 участогуна, анын ичинде шаардын четиндеги 6 аймакка барышты, ЖККУнун Парламенттик Ассамблеясынын эл аралык байкоочулар тобунун жыйынтыктоочу жыйынын өткөрүштү.

 Белгиленген убакытта ачылган референдум участкалары керектүү документтер, шаймандар, маалыматтык материалдар менен камсыз болду. Референдум өткөрүү үчүн шайлоо участкаларына барганда ЖККУнун Парламенттик Ассамблеясынын эл аралык байкоочулары тизмелерди даярдоонун сапаты, бюллетендерди берүү тартиби жана добуш берүү процедуралары боюнча эч кандай даттанууларды аныкташкан жок.

БШК, АШК жана УШК эл аралык байкоочулардын натыйжалуу иштеши үчүн зарыл шарттарды түзүштү.

Референдумду даярдоо жана өткөрүү коомдук тартипти камсыз кылуунун жогорку деңгээлинде жүргүзүлүп, референдумдун катышуучуларынын эркин билдирүү үчүн жагымдуу шарттарды түзүүгө өбөлгө түздү.

Референдумду даярдоонун жогорку кесиптик деңгээлин белгилөө менен, эл аралык байкоочулар шаймандардын иштешинде жана шайлоо участкаларынын ишинде азыраак кемчиликтерди табышты, бул добуш берүүнүн жүрүшүнө жана жарандардын эркин билдирүүгө таасирин тийгизген жок.

 Корутундулар:

1. Кыргыз Республикасынын улуттук мыйзамдары демократиялык шайлоону камсыз кылуу жана референдум өткөрүү үчүн негиз болуп саналат.

2. Кыргыз Республикасынын БШК, АШК жана УШКлар референдумду даярдоонун жана өткөрүүнүн жогорку деңгээлин камсыздоо, анын ичинде учурдагы мыйзамдарга ылайык үгүт иштерин жүргүзүүнү камсыз кылуу боюнча иштерди жүргүзүштү.

3. Добуш берүүнүн катышуучулары үчүн шайлоо жана референдум жөнүндө шайлоо мыйзамдарында каралган өз укуктарын жүзөгө ашыруу үчүн зарыл шарттар түзүлдү.

 4. Жалпыга маалымдоо каражаттары Кыргыз Республикасынын жарандарына референдумдун маңызы жана багыты, ошондой эле үгүт жүргүзүү үчүн зарыл шарттар жөнүндө керектүү маалыматтарды беришкен.

5. Добуш берүү учурунда Кыргыз Республикасынын жарандарынын эркин билдирүүсү камсыз кылынды.

6. Болуп өткөн референдум эл аралык жана коомдук байкоочулардын (183 адам) кеңири жана массалык катышуусу менен айырмаланды. Өнөктүккө көптөгөн эл аралык жана коомдук байкоочулардын катышуусу референдумдун демократиялык жана ачык мүнөзүн белгилейт. Референдумду уюштуруу жана өткөрүү мезгилинде алардын жогорку статусу жана алардын натыйжалуу иштеши үчүн зарыл болгон жардамдар камсыздалды.

 7. Референдумду даярдоо жана өткөрүү Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында жана эл аралык укуктун ченемдеринде белгиленген тартипте жүргүзүлдү.

ЖККУ ПАнын эл аралык байкоочулар тобунун мүчөлөрү:

И.В.ЛАВРИНЕНКО

А.М.АВЕТИСЯН

С.Е.ЛУКПАНОВ

Е.С.ТАЙЖАНОВ

А.Б.ВЫБОРНЫЙ

В.Е.ДЕНЬГИН

О.Ф.КОВИТИДИ

Б.А.САФАРЗОДА

С.В.ПОСПЕЛОВ

О.В.РЯБУХИНА

Г.Н.БОХАНОВИЧ

2021-жылдын 11-апрели, Бишкек