Жаңы кодекстер
Жаңы кодекстерге ылайык шайлоо мыйзамдарын бузгандыгы үчүн жоопкерчилик тууралуу маалымат
Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши тарабынан 2021-жылдын 22-июлунда кабыл алынган жаңы кодекстерге ылайык шайлоо мыйзамдарын бузгандыгы үчүн КР Кылмыш-жаза кодексинин, КР Укук бузуулар жѳнүндѳ кодексинин тѳмѳндѳгү беренелери боюнча жоопкерчиликтер каралган
Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза кодекси (5 берене):
1) 195-берене. Шайлоо укуктарын жүзөгө ашырууга тоскоолдук кылуу;
2) 196-берене. Шайлоочулардын добуштарын сатып алуу;
3) 197-берене. Шайлоо өнөктүгүн каржылоо тартибин бузуу;
4) 198-берене. Шайлоону же референдумду өткөрүүдө каражаттарды мыйзамсыз пайдалануу;
5) 199-берене. Шайлоо документтерин бурмалоо.
Кыргыз Республикасынын Укук бузуулар жѳнүндѳ кодекси (11 берене):
6) 60-берене. Шайлоо процессинин катышуучуларынын укуктарын бузуу;
7) 61-берене. Шайлоо комиссиясынын ыйгарым укуктарынын чектеринде кабыл алынган чечимдерди жана талаптарды аткарбоо;
8) 62-берене. Шайлоочунун билип туруп анык эмес маалыматтарды берүүсү;
9) 63-берене. Шайлоочунун (референдумдун катышуучусунун) акчалай каражаттарды жана материалдык баалуулуктарды алуусу;
10) 64-берене. Шайлоого катышуу үчүн өргүү берүүдөн баш тартуу;
11) 65-берене. Шайлоо алдындагы үгүт жүргүзүү шарттарын бузуу;
12) 66-берене. Талапкер жөнүндө билип туруп жалган маалыматтарды жайылтуу;
13) 67-берене. Талапкердин ар-намысына, кадыр-баркына жана ишкердик беделине шек келтирген маалыматтарды жалпыга маалымдоо каражаттарынын жайылтылышы;
14) 68-берене. Жашыруун үгүт материалдарын жайылтуу;
15) 69-берене. Үгүт материалдардын жок кылуу же бузуу;
16) 437-берене. Административдик ресурсту кыянаттык менен пайдалануу
№ |
Кылмыш/ укук бузуулар |
Беренелердин диспозициясы |
Санкция |
Караштуулугу |
Эскертме |
|
|
КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН КЫЛМЫШ-ЖАЗА КОДЕКСИ |
|||||||
1. |
195-берене. Шайлоо укуктарын жүзөгө ашырууга тоскоолдук кылуу |
1. Жарандын өз шайлоо укуктарын же референдумга катышуу укугун эркин жүзөгө ашырууга тоскоолдук кылуу, добуш берүүнүн жашыруундуулугун бузуу, -
2. Шайлоо комиссияларынын, шайлоо комиссиясынын ишине кийлигишүү аркылуу референдум өткөрүү боюнча комиссиялардын, референдум өткөрүү боюнча комиссиянын ишне же болбосо шайлоо комиссиясынын мүчөсүнүн өз милдеттерин аткаруу менен байланышкан, анын ичинде алардын чечимдерине таасир көрсөтүү максатында кызмат ордун же кызмат абалын пайдалануу менен референдум өткөрүү боюнча комиссиянын ишине тоскоолдук кылуу, атап айтканда, кызмат адамынын талапкерлерди, талапкерлердин тизмесин каттоо, шайлоочулардын, референдумга катышуучулардын добуштарын эсептөө же башка маселелер боюнча талап коюушу же көрсөтмө бериши, же болбосо, шайлоо процессинде колдонулуучу мамлекеттик маалымат системаларынын ишин бузууга атайылап аракет жасоо же маалыматтарын бурмалоо,- 3. Ушул берененин 1 жана 2-бөлүктөрүндө каралган ошол эле аракеттер: 1) алдоо, мажбурлоо, зомбулук көрсөтүү же зомбулук көрсөтөм деп коркутуу менен коштолсо; 2) өзүнүн кызматтык абалынан пайдалануу менен жасалса; 3) адамдардын тобу тарабынан жасалса; 4) алдын ала макулдашуу боюнча адамдардын тобу тарабынан жасалса; 5) уюшкан топ тарабынан жасалса; 6) кылмыштуу коомдоштуктун курамында жасалса , - 7) электрондук шайлоо системасынын иштөөсүнүн белгиленген тартибин бузуу жолу менен жасалса,- |
- 40 тан 100 саатка чейин коомдук иштерге же эки айдан бир жылга чейин түзөтүү жумуштарына, же 200дөн 500 эсептик көрсөткүчтөргө чейин (20 000 сомдон 50 000 сомго чейин) айып салууга жазаланат.
- бир жылдан үч жылга чейинки мөөнөткө түзөтүү жумуштарына, же 1000ден 2000 ээсептик көрсөткүчтөргө чейин (100 000 сомдон 200 000 сомго чейин) айып салууга же беш жылга чейинки мөөнөткө эркинен ажыратууга жазаланат. |
Ички иштер органдары |
- жазык жоопкерчилиги;
- жеке-ачык күнѳѳлѳѳ иштерине тийиштүү |
|
|
2. |
196-берене. Шайлоочулардын добуштарын сатып алуу |
1. Шайлоо өткөрүү мезгилинде акчалай каражаттарды берүү, же болбосо таратуу, материалдык баалуулуктарды тапшыруу же кандайдыр-бир кызматты же башка байгерчиликти алууга көмөктөшүү жолу менен шайлоочулардын добуштарын сатып алуу, ага тете эл алдында аларга убада берүү – 2. Кыргыз Республикасынын Президенттигине, Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин же жергиликтүү кеңештин депутаттыгына, мамлекеттик бийликтин шайлануучу башка органдарына жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарына талапкер, ошого тете талапкердин жубайы, жакын туугандары жана ыйгарым укуктуу өкүлдөрү, ишенимдүү адамдары тарабынан жасалган ошол эле аракет - |
- 500дөн 1000 эсептик көрсөткүчтөргө чейин (50 000 сомдон 100 000 сомго чейин) айып салууга жазаланат.
- 1000ден 2000 эсептик көрсөткүчтөргө чейин (100 000 сомдон 200 000 сомго чейин) айыпка же беш жылга чейинки мөөнөткө эркинен ажыратууга жазаланат. |
Ички иштер органдары |
- жазык жоопкерчилиги;
- жеке-ачык күнѳѳлѳѳ иштерине тийиштүү |
|
|
3. |
197-берене. Шайлоо өнөктүгүн каржылоо тартибин бузуу |
Талапкердин, саясий партиянын, шайлоо өнөктүгүн референдум өткөрүү боюнча демилгечи топтун ишин каржылоонун тартибин төмөнкүлөрдү жасоо менен бузуу: 1) шайлоодо же референдумда белгилүү натыйжага жетүү максатында, тиешелүү фондду кыйгап өтүү менен талапкерге, саясий партияга, референдум өткөрүү боюнча демилгечи топко ири суммадагы акча же башка материалдык каражаттарды берүү; 2) шайлоодо же референдумда белгилүү натыйжаларга жетүү максатында шайлоо фонддоруна, референдум фонддоруна которулбаган ири суммадагы акча каражаттарын чыгымдоо; 3) шайлоо же референдум менен түздөн-түз же кыйыр байланышкан жана шайлоодо же референдумда белгилүү натыйжаны алууга же референдум демилгесин жылдырууга багытталган, тиешелүү шайлоо фондунан акысын төлөөсүз же тиешелүү шайлоо фондунан негизсиз төмөндөтүлгөн баада акы төлөө менен ири өлчөмдө жүзөгө ашырылган акы төлөнүүчү жумуштарды аткаруу, товарларды сатып өткөрүү, акы төлөнүүчү кызматтарды көрсөтүү; 4) алмаштыруучу адамдар аркылуу шайлоолор жана референдумдар жөнүндө мыйзам актыларында тыюу салынган кайрымдуулук каражаттарын шайлоо фондуна же референдум фондуна ири өлчөмдө төгүү, - Эскертүү. Ушул Кодекстин 194 жана 195-беренелеринде ири өлчөм деп ушул беренеде каралган аракетти (аракетсиздик) жасаган учурга карата шайлоолор жана референдумдар жөнүндө мыйзам актыларында белгиленген талапкердин, саясий партиянын, референдум фондусунун бардык каражаттарынын чыгымдарынын чектелген суммасынын ондон биринен ашкан, бирок ошол эле учурда 5000 эсептик көрсөткүчтөн кем эмес түзгөн акчанын суммасынын өлчөмү, мүлктүн же мүлктүк мүнөздөгү пайданын наркы таанылат. |
- үч жылга чейинки мөөнөткө белгилүү бир кызмат ордун ээлөө же белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратууга же бир жылдан үч жылга чейин түзөтүү жумуштарына, же 1000ден 2000 эсептик көрсөткүчтөргө чейин (100 000 сомдон 200 000 сомго чейин) айып салууга, же беш жылга чейин эркинен ажыратууга жазаланат.
|
Ички иштер органдары |
- жазык жоопкерчилиги;
- жеке-ачык күнѳѳлѳѳ иштерине тийиштүү |
|
|
4. |
198-берене. Шайлоону же референдумду өткөрүүдө каражаттарды мыйзамсыз пайдалануу |
Талапкердин, саясий партиянын талапкеринин же болбосо референдум өткөрүү боюнча демилгечи топтун ыйгарым укуктуу өкүлүнүн, алардын каржы маселелери боюнча ыйгарым укуктуу өкүлдөрүнүн төмөнкүдөй жолдор менен жасаган аракеттери: 1) шайлоо өнөктүгүн өткөрүү же референдумду өткөрүү демилгесин жылдыруу максатында шайлоо фондуна, референдум фондуна түшпөгөн каржы же материалдык каражаттарды ири өлчөмдө пайдалануу; 2) шайлоолор жана референдумдар жөнүндө мыйзам актыларында тыюу салынган жана атайын шайлоо эсебине, референдум фондусунун атайын эсебине которулган кайрымдуулук каражаттарын ири өлчөмдө чыгымдоо, - |
- үч жылга чейинки мөөнөткө белгилүү бир кызмат ордун ээлөө же белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратууга, же бир жылдан үч жылга чейин түзөтүү жумуштарына, же 1000ден 2000 эсептик көрсөткүчтөргө чейин (100 000 сомдон 200 000 сомго чейин) айып салууга, же беш жылга чейин эркинен ажыратууга жазаланат. |
Ички иштер органдары |
- жазык жоопкерчилиги;
- жеке-ачык күнѳѳлѳѳ иштерине тийиштүү |
|
|
5. |
199-берене. Шайлоо документтерин бурмалоо |
1. Шайлоо документтерин, референдум документтерин бурмалоо, добуштарды билип туруп туура эмес эсептөө же шайлоонун, референдумдун натыйжаларын билип туруп туура эмес белгилөө, эгерде бул аракеттер (аракетсиздик) шайлоо комиссиясынын, референдум өткөрүү боюнча комиссиянын мүчөсү, талапкер же анын ыйгарым укуктуу өкүлү, ишенимдүү адамы, ошого тете саясий партиянын, референдум өткөрүү боюнча демилгечи топтун ыйгарым укукту өкүлү тарабынан жасалса, -
2. Төмөнкүчө жасалган ошол эле аракеттер: |
- бир жылдан үч жылга чейин түзөтүү жумуштарына, же эки жылга чейинки мөөнөткө белгилүү бир кызмат ордун ээлөө же белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен беш жылга чейин эркинен ажыратууга жазаланат.
- 1000ден 2000 эсептик көрсөткүчтөргө чейин (100 000 сомдон 200 000 сомго чейин) айып салууга же эки жылга чейинки мөөнөткө белгилүү бир кызмат ордун ээлөө же белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен беш жылдан сегиз жылга чейин эркинен ажыратууга жазаланат. |
Ички иштер органдары |
- жазык жоопкерчилиги;
- жеке-ачык күнѳѳлѳѳ иштерине тийиштүү. |
|
|
КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН УКУК БУЗУУЛАР ЖӨНҮНДӨ КОДЕКСИ |
|||||||
6. |
60-берене. Шайлоо процессинин катышуучуларынын укуктарын бузуу |
Шайлоочунун, шайлоо комиссиясынын мүчөсүнүн, Кыргыз Республикасынын Президенттигине талапкердин, Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин, жергиликтүү кеңешинин депутаттыгына же жергиликтүү өз алдынча башкаруунун аткаруу органынын башчысынын кызмат ордуна талапкердин, талапкердин ишенимдүү адамынын, ыйгарым укуктуу өкүлүнүн, байкоочунун, эл аралык байкоочунун укуктарын бузуу, - |
- жеке жактарга 100 эсептик көрсөткүч, юридикалык жактарга 280 эсептик көрсөткүч өлчөмүндө айып пул салууга алып келет.
|
Шайлоо комиссиялары. |
|
||
7. |
61-берене. Шайлоо комиссиясынын ыйгарым укуктарынын чектеринде кабыл алынган чечимдерди жана талаптарды аткарбоо |
Жеке жана юридикалык жактардын шайлоо жөнүндө мыйзамдарда каралган маалыматтарды же материалдарды белгиленген мөөнөттөрдө шайлоо комиссиясына бербөөсү, ошого тете шайлоону даярдоо жана өткөрүү үчүн зарыл болгон шайлоо комиссиясынын ыйгарым укуктарынын чектеринде кабыл алынган шайлоо комиссиясынын чечимдерин жана талаптарын аткарбоосу, - |
- жеке жактарга 50 эсептик көрсөткүч, юридикалык жактарга 170 эсептик көрсөткүч өлчөмүндө айып пул салууга алып келет. |
Шайлоо комиссиялары |
|
||
8. |
62-берене. Шайлоочунун билип туруп анык эмес маалыматтарды берүүсү |
1. Жарандын шайлоо комиссиясяна, каттоо органына шайлоочуларды каттоо жана тизмеге киргизүү максатында билип туруп туура эмес маалыматтарды берүү, ошого тете шайлоочулардын тизмесине киргизүү максатында мыйзамсыз каттоо боюнча башка адамдардын аракеттери- 2. Кыргыз Республикасынын Президенттигине талапкер, Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин, жергиликтүү кеңештин депутаттыгына талапкердин, жергиликтүү өз алдынча башкаруунун аткаруу органынын башчысынын кызмат ордуна талапкердин билип туруп шайлоо жөнүндө мыйзамдарда каралган анык эмес маалыматтарды, документтерди, анын ичинде башка мамлекеттин жарандыгы жоктугу тууралуу документти берүүсү, ошондой эле талапкерликке көрсөтүү, каттоо жана шайлоо үчүн тоскоол болгон маалыматтарды жашыруусу, - |
- 200 эсептик көрсөткүч өлчөмүндө ацып пул салууга алып келет.
- 200 эсептик көрсөткүч өлчөмүндө айып пул салууга алып келет.
|
Шайлоо комиссиялары |
|
||
9. |
63-берене. Шайлоочунун (референдумдун катышуучусунун) акчалай каражаттарды жана материалдык баалуулуктарды алуусу |
Добушту сатып алуучулардын же алардын атынан чыккан жактардын пайдасына активдүү шайлоо укугун ишке ашыргандыгы үчүн шайлоочунун (референдумдун катышуучусунун) жеке өзү, же болбосо ортомчу аркылуу акчалай каражаттарды жана (же) материалдык баалуулуктарды алуусу, - Эскертүү: Ушул беренеде каралган аракеттерди жасаган адам, эгерде шайлоону жана референдумду даярдоонун жана өткөрүүнүн жүрүшүндө акчалай каражаттарды жана материалдык баалуулуктарды алгандыгы тууралуу өз ыктыяры менен билдирсе, жоопкерчиликтен бошотулат. |
- 10 эсептик көрсөткүч өлчөмүндө айып пул салууга алып келет. |
Ички иштер чѳйрѳсүндѳгү ыйгарым укуктуу орган. |
|
||
10. |
64-берене. Шайлоого катышуу үчүн өргүү берүүдөн баш тартуу |
Депутаттыкка же башка шайлануучу кызматка талапкер болуп катталган талапкерге, талапкердин ишенимдүү адамына, же болбосо шайлоо комиссиясынын мүчөсүнө мамлекеттик бийлик органдарына же жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарына шайлоону даярдоого жана өткөрүүгө катышуу үчүн мыйзамда каралган өргүүнү берүүдөн администрациянын (иш берүүчүнүн) баш тартуусу, - |
- жеке жактарга 50 эсептик көрсөткүч, юридикалык жактарга 100 эсептик көрсөткүч өлчөмүндө айып пул салууга алып келет. |
Шайлоо комиссиялары |
|
||
11. |
65-берене. Шайлоо алдындагы үгүт жүргүзүү шарттарын бузуу |
1. Шайлоочу, байкоочу, талапкер же анын өкүлү, ишенимдүү адамы тарабынан шайлоо жөнүндө мыйзамдарда каралган шайлоо алдындагы үгүт жүргүзүү шарттарынын бузулушу, -
2. Жалпыга маалымдоо каражаты тарабынан жасалган ошол эле жосун, - 3. Саясий партия же анын өкүлү, ишенимдүү адамы тарабынан жасалган ошол эле жосун, - |
- жеке жактарга 75 эсептик көрсөткүч өлчөмүндө айып пул салууга алып келет. - жеке жактарга 100 эсептик көрсөткүч, юридикалык жактарга 280 эсептик көрсөткүч өлчөмүндө айып пул салууга алып келет. - жеке жактарга 200 эсептик көрсөткүч, юридикалык жактарга 650 эсептик көрсөткүч өлчөмүндө айып пул салууга алып келет. |
Шайлоо комиссиялары |
|
||
12. |
66-берене. Талапкер жөнүндө билип туруп жалган маалыматтарды жайылтуу |
Депутаттыкка же башка шайлануучу кызмат ордуна талапкер жөнүндө талапкердин ар-намысын же кадыр-баркына шек келтирген маалыматтарды билип туруп жайылтуу, - |
- жеке жактарга 125 эсептик көрсөткүч, юридикалык жактарга 350 эсептик көрсөткүч өлчөмүндө айып пул салууга алып келет. |
Шайлоо комиссиялары |
|
||
14. |
67-берене. Талапкердин ар-намысына, кадыр-баркына жана ишкердик беделине шек келтирген маалыматтарды жалпыга маалымдоо каражаттарынын жайылтылышы |
Шайлоо дайындалгандан тартып шайлоонун натыйжалары расмий жарыяланганга чейинки мезгил ичинде талапкердин, саясий партиянын ар-намысына, кадыр-баркына жана ишкердик беделине шек келтирген маалыматтарды жалпыга маалымдоо каражаттарынын жайылтуусу, - |
- юридикалык жактарга 175 эсептик көрсөткүч өлчөмүндө айып пул салууга алып келет. |
Шайлоо комиссиялары |
|
||
15. |
68-берене. Жашыруун үгүт материалдарын жайылтуу |
Мамлекеттик бийлик органдарына, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарына шайлоону даярдоо жана өткөрүү мезгилинде, же болбосо референдум мезгилинде алардын чыгарылышы үчүн жооптуу уюмдар жана адамдар жөнүндө маалыматтар камтылбаган үгүттүк басма сөз материалдарын, же болбосо чет өлкөдө даярдалган материалдарды жайылтуу, - |
- жеке жактарга 125 эсептик көрсөткүч, юридикалык жактарга 350 эсептик көрсөткүч өлчөмүндө айып пул салууга алып келет.
|
Шайлоо комиссиялары |
|
||
16. |
69-берене. Үгүт материалдардын жок кылуу же бузуу |
Депутаттыка же башка шайлануучу кызматка талапкердин портретин, укма-көрмө материалдардын, анын өмүр баяны бар плакатты, же болбосо имараттарда, курулмаларда же башка объекттерде илинген башка үгүт материалдарын билип туруп жок кылуу, же болбосо бузуу, - Эскертүү. Үгүт материалдары имараттын, курулманын же башка объекттин менчик ээсинин (ээсинин) макулдугу жок илинсе, ал ушул берене боюнча жоопкерчиликтен бошотулат |
- жеке жактарга 75 эсептик көрсөткүч өлчөмүндө айып пул салууга алып келет.
|
Шайлоо комиссиялары |
|
||
17. |
437-берене. Административдик ресурсту кыянаттык менен пайдалануу |
1. Шайлоону жана референдумду даярдоонун, өткөрүүнүн жүрүшүндө, добуш берүү күнү талапкердин, мамлекеттик жалпыга маалымдоо каражаттарынын жана интернет-басылмалардын жетекчилеринин административдик ресурсту кыянаттык менен пайдалануусу, - 2. Ошол эле жоосун, мамлекеттик жана муниципалдык кызматчылар, мамлекеттик жана муниципалдык уюмдардын жетекчилери, ошондой эле 30 пайыздан ашык мамлекеттик (муниципалдык) үлүшү бар уюмдардын жетекчилери тарабынан жасалса, - |
- жеке жактарга 200 эсептик көрсөткүч өлчөмүндө айып пул салууга алып келет.
|
Прокурор тарабынан иш козголот, сот тарабынан каралат жана айып салынат. |
|
||
|
|||||||
Жаңы Кодекстерге ылайык шайлоо мыйзамдарын бузуулар үчүн жоопкерчиликтер тууралуу маалымат
Жаңы кодекстерге ылайык шайлоо мыйзамдарын бузуулар үчүн жоопкерчиликтер Кыргыз Республикасынын Жазык кодексинин, Кыргыз Республикасынын Жоруктар жөнүндө кодексинин, Кыргыз Республикасынын Бузуулар жөнүндө кодексинин төмөнкү беренелеринде каралган:
Кыргыз Республикасынын Жазык кодекси (5 берене):
1) 191-берене. Шайлоо укуктарын жүзөгө ашырууга тоскоолдук кылуу;
2) 192-берене. Шайлоочуларды сатып алуу;
3) 193-берене. Шайлоо өнөктүгүн каржылоо тартибин бузуу;
4) 194-берене. Шайлоо же референдум өткөрүүдө каражаттарды мыйзамсыз пайдалануу.
5) 195-берене. Шайлоо документтерин бурмалоо.
Кыргыз Республикасынын Жоруктар жөнүндө кодекси (3 берене):
6) 87-берене. Шайлоочунун башка адам үчүн добуш берүүсү;
7) 871-берене. Административдик ресурсту кыянаттык менен пайдалануу;
8) 87²-берене. Шайлануучу кызмат ордуна талапкердин билип туруп анык эмес маалыматтарды берүүсү
Кыргыз Республикасынын Бузуулар жөнүндө кодекси (10 берене):
9) 42-берене. Шайлоо процессинин катышуучуларынын укуктарын бузуу;
10) 42¹-берене. Шайлоо комиссияларынын ыйгарым укуктарынын чектеринде кабыл алынган чечимдерди жана талаптарды аткарбоосу;
11) 422-берене. Шайлоочунун билип туруп анык эмес маалыматтарды берүүсү;
12) 423-берене. Шайлоочунун (референдумдун катышуучусунун) акча каражаттарын жана материалдык баалуулуктарды алуусу;
13) 43-берене. Шайлоого катышуу үчүн өргүү берүүдөн баш тартуу;
14) 44-берене. Шайлоо алдындагы үгүт жүргүзүү шарттарын бузуу;
15) 45-берене. Талапкер жөнүндө билип туруп жалган маалымат таратуу;
16) 46-берене. Талапкердин ар-намысын, кадыр-баркын жана ишкер беделин жаманатты кылган маалыматтарды жалпыга маалымдоо каражаттарынын таратышы;
17) 47-берене. Тоголок үгүт материалдарын таратуу;
18) 48-берене. Үгүт материалдардын жок кылуу же бузуу.
ЭСКЕРТҮҮ; Шайлоо мыйзамдарынын кээ бир бузууларынын жана алар боюнча санкцияларынын дифференциациясы 2018-жылдын 13-августунда Кыргыз Республикасын туруктуу өнүктүрүү боюнча улуттук кеңешинин жыйынында бекитилген “2018-2020-жылдары Кыргыз Республикасында шайлоо мыйзамдарын өркүндөтүүнүн Стратегиясында” каралган.
№ |
Кылмыш/ жорук/ бузуу |
Берененин диспозициясы |
Санкция |
Ишти карай турган орган |
Эскертүү |
|
Кыргыз Республикасынын Жазык кодекси |
||||||
1. |
191-берене. Шайлоо укуктарын жүзөгө ашырууга тоскоолдук кылуу
|
1. Жарандын өз шайлоо укуктарын же референдумга катышуу укугун эркин жүзөгө ашырууга тоскоолдук кылуу, добуш берүүнүн жашыруундуулугун бузуу,-
2. Шайлоо комиссиясынын, референдум өткөрүү боюнча комиссиянын ишине же болбосо шайлоо комиссиясынын, референдум өткөрүү боюнча комиссиянын мүчөсүнүн өз милдеттерин аткаруу, анын ичинде, комиссиянын чечимдерине таасир этүү максатында кызмат ордун жана кызмат абалын пайдалануу менен байланышкан иштерине кийлигишүү аркылуу шайлоо комиссияларынын, референдум өткөрүү боюнча комиссиялардын иштерине тоскоолдук кылуу, атап айтканда, кызмат адамынын талапкерлерди, талапкерлердин тизмесин каттоо, шайлоочулардын, референдумга катышуучулардын добуштарын эсепке алуу маселелери же башка маселелер боюнча талабы же көрсөтмөсү, же болбосо, шайлоо процессинде колдонулуучу мамлекеттик маалымат системаларынын ишин бузууга атайылап аракет жасоо же маалыматтарын бурмалоо – 3.Мамлекеттик жана муниципалдык кызматчылар жасаган ошол эле жосун, – |
IV категориядагы коомдук иштерге же III категориядагы түзөтүү жумуштарына, же IV категориядагы айып салууга жазаланат. IV категориядагы коомдук иштерге же III категориядагы түзөтүү иштерине же IV категориядагы айып салууга жазаланат.
IV категориядагы түзөтүү иштерине же V категориядагы айып салууга жазаланат. |
Укук коргоо органдары, сот |
- Кылмыш жоопкерчилиги; - жалпы тартипте айыпталуучу иштерге кирет. |
|
2. |
192-берене. Шайлоочуларды сатып алуу
|
1. Шайлоо өткөрүү мезгилинде акча төлөө же болбосо акча каражаттарын таркатуу, материалдык баалуулуктарды тапшыруу же кайсы-бир кызмат ордун же башка ыраазычылыктарды алууга өбөлгө түзүү аркылуу шайлоочулардысатып алуу – 2. Кыргыз Республикасынын Президенттигине талапкер, Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин же жергиликтүү кеңештин депутаттыгына талапкер, мамлекеттик бийликтин шайлануучу органдарына же жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарына талапкер, ушуга тете эле талапкердин жубайы, жакын туугандары жана ыйгарым укуктуу өкүлдөр, ишенимдүү адамдар тарабынан жасалган ушул эле жосун, – |
IV категориядагы айып салууга жазаланат.
V категориядагы айып салуу же I категориядагы эркиндигинен ажыратууга жазаланат |
Укук коргоо органдары, сот |
- Кылмыш жоопкерчилиги; - жалпы тартипте айыпталуучу иштерге кирет. |
|
3. |
193-берене. Шайлоо өнөктүгүн каржылоо тартибин бузуу |
Талапкердин, саясий партиянын, шайлоо өнөктүгүн референдум өткөрүү боюнча демилгечи топтун ишин каржылоонун тартибин төмөнкүлөрдү жасоо менен бузуу: 1) шайлоодо же референдумда белгилүү натыйжага жетүү максатында, тиешелүү фондду кыйгап өтүү менен талапкерге, саясий партияга, референдум өткөрүү боюнча демилгечи топко ири суммадагы акча же башка материалдык каражаттарды берүү; 2) шайлоодо же референдумда белгилүү натыйжаларга жетүү максатында шайлоо фонддоруна, референдум фонддоруна которулбаган ири суммадагы акча каражаттарын чыгымдоо; 3) шайлоо же референдум менен түздөн-түз же кыйыр байланышкан жана шайлоодо же референдумда белгилүү натыйжаны алууга же референдум демилгесин жылдырууга багытталган, тиешелүү шайлоо фондунан акысын төлөөсүз же тиешелүү шайлоо фондунан негизсиз төмөндөтүлгөн баада акы төлөө менен ири өлчөмдө жүзөгө ашырылган акы төлөнүүчү жумуштарды аткаруу, товарларды сатып өткөрүү, акы төлөнүүчү кызматтарды көрсөтүү; 4) алмаштыруучу адамдар аркылуу шайлоолор жана референдумдар жөнүндө мыйзамдарда тыюу салынган кайрымдуулук каражаттарын шайлоо фондуна же референдум фондуна ири өлчөмдө төгүү, - Эскертүү. Ушул Кодекстин 193 жана 194-беренелеринде ири өлчөм деп ушул беренеде каралган жосунду жасаган учурга карата шайлоолор жана референдумдар жөнүндө мыйзамдарда белгиленген талапкердин, саясий партиянын, референдум фондусунун бардык каражаттарынын чыгымдарынын чектелген суммасынын ондон биринен ашкан, бирок ошол эле учурда 5000 эсептик көрсөткүчтөн кем эмес түзгөн акчанын суммасынын өлчөмү, мүлктүн же мүлктүк мүнөздөгү пайданын наркы таанылат. |
IV категориядагы белгилүү бир кызмат ордун ээлөө, же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратууга же IV категориядагы түзөтүү жумуштарына, же V категориядагы айып салууга же I категориядагы айып салуу менен I категориядагы эркиндигинен ажыратууга жазаланат. |
Укук коргоо органдары, сот |
- Кылмыш жоопкерчилиги; - жалпы тартипте айыпталуучу иштерге кирет. |
|
4. |
194-берене. Шайлоо же референдум өткөрүүдө каражаттарды мыйзамсыз пайдалануу |
Талапкердин, саясий партиянын талапкеринин же референдум өткөрүү боюнча демилгечи топтун ыйгарым укуктуу өкүлүнүн, алардын каржы маселелери боюнча ыйгарым укуктуу өкүлдөрүнүн төмөнкүдөй жолдор менен жасаган аракеттери: 1) шайлоо фондуна, референдум фондуна түшпөгөн каржы же материалдык каражаттарды шайлоо өнөктүгүн өткөрүү же референдумду өткөрүү демилгесин жылдыруу максатында ири өлчөмдө пайдалануу; 2) шайлоолор жана референдумдар жөнүндө мыйзамдарда тыюу салынган жана атайын шайлоо эсебине, референдум фондусунун атайын эсебине которулган кайрымдуулук каражаттарын ири өлчөмдө чыгымдоо, -
|
IV категориядагы белгилүү бир кызмат ордун ээлөө, же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратууга же IV категориядагы түзөтүү жумуштарына, же V категориядагы айып салууга же I категориядагы айып салуу менен I категориядагы эркиндигинен ажыратууга жазаланат. |
Укук коргоо органдары, сот |
- Кылмыш жоопкерчилиги; - жалпы тартипте айыпталуучу иштерге кирет. |
|
5. |
195-берене. Шайлоо документтерин бурмалоо |
1. Шайлоо документтерин, референдум документтерин бурмалоо, добуштарды билип туруп туура эмес эсептөө же шайлоонун, референдумдун натыйжаларын билип туруп туура эмес белгилөө, эгерде бул жосундар шайлоо комиссиясынын, референдум өткөрүү боюнча комиссиянын мүчөсү, талапкер же анын ыйгарым укуктуу өкүлү, ишенимдүү адамы, ошого тете саясий партиянын, референдум өткөрүү боюнча демилгечи топтун ыйгарым укукту өкүлү тарабынан жасалса, -
2. Төмөнкүлөр жасалган ошол эле жосундар: 1) шайлоо комиссиясынын же референдум өткөрүү боюнча комиссиянын төрагасы, төрагасынын орун басары, катчысы тарабынан; 2) алдын ала сүйлөшүү боюнча адамдардын тобу менен, - |
IV категориядагы түзөтүү жумуштарына же V категориядагы айып салууга же 2 жылга чейинки мөөнөткө белгилүү бир кызмат ордун ээлөө, же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен I категориядагы эркиндигинен ажыратууга жазаланат. VI категориядагы айып салууга же 2 жылга чейинки мөөнөткө белгилүү бир кызмат ордун ээлөө, же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу менен II категориядагы эркиндигинен ажыратууга жазаланат. |
Укук коргоо органдары, сот |
- Кылмыш жоопкерчилиги; - жалпы тартипте айыпталуучу иштерге кирет. |
|
Кыргыз Республикасынын Жоруктар жөнүндө кодекси |
||||||
6. |
87-берене. Шайлоочунун башка адам үчүн добуш берүүсү
|
Референдумдун, Кыргыз Республикасынын Президентин, Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин же жергиликтүү кеңештердин депутаттарын, буга тете эле, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын башчыларын шайлоонун убагында референдумдун же шайлоонун натыйжаларына таасир тийгизүү максатында шайлоочунун башка адам үчүн добуш берүүсү, буга тете эле ошол эле максатта ушундай аракеттерге кошо катышуусу, - |
II категориядагы айып пул түрүндөгү жазага алып келет. |
Укук коргоо органдары, сот |
- Кылмыш жоопкерчилиги; - жалпы тартипте айыпталуучу иштерге кирет. |
|
7. |
871-берене. Административдик ресурсту кыянаттык менен пайдалануу |
1. Шайлоону (референдумду) даярдоонун жана өткөрүнүн жүрүшүндө, шайлоо күнүндө талапкерди, талапкерлердин тизмесин шайлоо максатында талапкерлердин, мамлекеттик жалпыга маалымдоо каражаттарынын жана интернет-басылмалардын жетекчилеринин административдик ресурсту кыянаттык менен пайдалануусу –
2. Мамлекеттик жана муниципалдык кызматчылар, мамлекеттик жана муниципалдык уюмдардын жетекчилери, ошондой эле 30 пайыздан ашык мамлекеттик (муниципалдык) катышуу үлүшү бар уюмдардын жетекчилери жасаган ушул эле жосун,– |
II категориядагы айып пул түрүндөгү жазага алып келет.
белгилүү бир кызмат ордун ээлөө же белгилүү бир иш менен алектенүү укуктарынан ажыратуу менен II категориядагы айып пул түрүндөгү жазага алып келет. |
Укук коргоо органдары, сот |
- Кылмыш жоопкерчилиги; - жалпы тартипте айыпталуучу иштерге кирет.
|
|
8. |
87²-берене. Шайлануучу кызмат ордуна талапкердин билип туруп анык эмес маалыматтарды берүүсү |
1. Кыргыз Республикасынын Президенттигине талапкер, Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин, жергиликтүү кеңештин депутаттыгына талапкер, жергиликтүү өз алдынча башкаруунун аткаруучу органынын башчылыгына талапкер тарабынан билип туруп шайлоо жѳнүндѳ мыйзамдарда каралган анык эмес маалыматтарды, документтерди, анын ичинде башка мамлекеттин жарандыгы жоктугу тууралуу документти берүүсү, ошондой эле талапкерликке көрсөтүү, каттоо жана шайлоо үчүн тоскоолдук кылуучу маалыматтарды жашыруу – 2. Мамлекеттик жана муниципалдык кызматчылар жасаган ошол эле жосун, – |
I категориядагы айып пул түрүндөгү жазага алып келет.
белгилүү бир кызмат ордун ээлөө же белгилүү бир иш менен алектенүү укуктарынан ажыратуу менен I категориядагы айып пул түрүндөгү жазага алып келет. |
Укук коргоо органдары, сот |
- Кылмыш жоопкерчилиги; - жалпы тартипте айыпталуучу иштерге кирет.
|
|
Кыргыз Республикасынын Бузуулар жөнүндө кодекси |
||||||
9. |
42-берене. Шайлоо процессинин катышуучуларынын укуктарын бузуу |
Шайлоочунун, шайлоо комиссиясынын мүчөсүнүн, Кыргыз Республикасынын Президенттигине талапкердин, депутаттыкка же жергиликтүү өз алдынча башкаруунун аткаруу органынын башчысынын кызмат ордуна талапкердин, талапкердин ишенимдүү адамынын, ыйгарым укуктуу өкүлүнүн, байкоочунун, эл аралык байкоочунун укуктарын бузуу - |
3-категориядагы айып пул салууга алып келет. |
шайлоо комиссиялары. |
||
10. |
42¹-берене. Шайлоо комиссияларынын ыйгарым укуктарынын чектеринде кабыл алынган чечимдерди жана талаптарды аткарбоосу |
Жеке жана юридикалык жактардын белгиленген мөөнөттөрдө шайлоолорду даярдоо жана өткөрүү үчүн шайлоо жөнүндө мыйзамдарда каралган зарыл маалыматтарды же материалдарды шайлоо комиссиясына тапшырбоосу, ушуга тете эле комиссиянын ыйгарым укуктарынын чектеринде кабыл алынган чечимдерди жана талаптарды аткарбоо – |
3 категориядагы айып пул салууга алып келет |
шайлоо комиссиялары. |
||
11. |
422-берене. Шайлоочунун билип туруп анык эмес маалыматтарды берүүсү |
Шайлоочунун билип туруп шайлоо дарегинин алмашкандыгы тууралуу анык эмес маалыматтарды шайлоо комиссиясына берүүсү – |
2 категориядагы айып пул салууга алып келет |
шайлоо комиссиялары. |
||
12. |
423-берене. Шайлоочунун (референдумдун катышуучусунун) акча каражаттарын жана материалдык баалуулуктарды алуусу |
Шайлоочунун (референдумдун катышуучусунун) добуштарды сатып алган же алардын атынан чыккан адамдардын пайдасына активдүү шайлоо укугун ишке ашыргандыгы үчүн жеке өзү же ортомчу аркылуу акча каражаттарын жана/же материалдык баалуулуктарды алуусу – Эскертүү. Ушул беренеде каралган аракеттерди жасаган адам, эгерде ал шайлоону (референдумду) даярдоонун жана өткөрүнүн жүрүшүндө акча каражаттарын жана материалдык баалуулуктарды алгандыгы тууралуу өз ыктыяры менен билдирсе, жоопкерчиликтен бошотулат. |
1 категориядагы айып пул салууга алып келет |
Ички иштер чөйрөсүндөгү ыйгарым укуктуу орган. |
||
13. |
43-берене. Шайлоого катышуу үчүн өргүү берүүдөн баш тартуу |
Депутаттыкка же башка шайлануучу кызматка талапкер болуп катталган талапкерге, талапкердин ишенимдүү адамына, же болбосо шайлоо комиссиясынын мүчөсүнө мамлекеттик бийлик органдарына же жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарына шайлоону даярдоого жана өткөрүүгө катышуу үчүн мыйзамда каралган өргүүнү берүүдөн администрациянын (иш берүүчүнүн) баш тартуусу - |
1-категориядагы айып пул салууга алып келет. |
шайлоо комиссиялары. |
||
14. |
44-берене. Шайлоо алдындагы үгүт жүргүзүү шарттарын бузуу |
1. Шайлоочу, байкоочу, талапкер же анын өкүлү, ишенимдүү адамы тарабынан шайлоо жөнүндө мыйзамдарда каралган шайлоо алдындагы үгүт жүргүзүү шарттарынын бузулушу, - 2. Жалпыга маалымдоо каражаты тарабынан жасалган ошол эле жосун, - |
4-категориядагы айып пул салууга алып келет. 5-категориядагы айып пул салууга алып келет. |
шайлоо комиссиялары. |
||
15. |
45-берене. Талапкер жөнүндө билип туруп жалган маалымат таратуу |
Депутаттыкка же башка шайлануучу кызмат ордуна талапкер жөнүндө талапкердин ар-намысын же кадыр-баркын жаманатты кылган маалыматтарды билип туруп таратуу, - |
6-категориядагы айып пул салууга алып келет. |
шайлоо комиссиялары. |
||
16. |
46-берене. Талапкердин ар-намысын, кадыр-баркын жана ишкер беделин жаманатты кылган маалыматтарды жалпыга маалымдоо каражаттарынын таратышы |
Шайлоо дайындалгандан тартып шайлоонун натыйжалары расмий жарыяланганга чейинки мезгил ичинде талапкердин, саясий партиянын ар-намысын, кадыр-баркын жана ишкер беделин жаманатты кылган маалыматтарды жалпыга маалымдоо каражаттарынын таратышы, - |
8-категориядагы айып пул салууга алып келет. |
шайлоо комиссиялары. |
||
17. |
47-берене. Тоголок үгүт материалдарын таратуу |
Мамлекеттик бийлик органдарына, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарына шайлоону даярдоо жана өткөрүү мезгилинде, же болбосо референдум мезгилинде алардын чыгарылышы үчүн жооптуу уюмдар жана адамдар жөнүндө маалыматтар камтылбаган үгүттүк басма сөз материалдарын, же болбосо чет өлкөдө даярдалган материалдарды таратуу, - |
6-категориядагы айып пул салууга алып келет. |
шайлоо комиссиялары. |
||
18. |
48-берене. Үгүт материалдардын жок кылуу же бузуу |
Имараттарда, курулмаларда же башка объекттерде илинген укма-көрмө материалдарды, депутаттыкка же башка шайлануучу кызматка талапкердин портретин, анын өмүр таржымалы бар плакатты, же болбосо башка үгүт материалдарын билип туруп жок кылуу же болбосо бузуу, - |
4-категориядагы айып пул салууга алып келет. |
шайлоо комиссиялары. |
||
Кыргыз Республикасынын Жазык кодексиндеги айып пулдардын категориялары (68-берене):
Айып пулдун өлчөмү боюнча алты категорияга бөлүнөт:
1) I категория: жашы жетелектер үчүн - 200дөн 400 эсептик көрсөткүчтөргө чейин, башка адамдар үчүн - 600дөн 1000 эсептик көрсөткүчтөргө чейин;
2) II категория: жашы жетелектер үчүн - 400дөн 600 эсептик көрсөткүчтөргө чейин, башка адамдар үчүн - 1000ден 1400 эсептик көрсөткүчтөргө чейин;
3) III категория: жашы жетелектер үчүн - 600дөн 800 эсептик көрсөткүчтөргө чейин, башка адамдар үчүн - 1400дөн 1800 эсептик көрсөткүчтөргө чейин;
4) IV категория: жашы жетелектер үчүн - 800дөн 1000 эсептик көрсөткүчтөргө чейин, башка адамдар үчүн - 1800дөн 2200 эсептик көрсөткүчтөргө чейин;
5) V категория: жашы жетелектер үчүн - 1000ден 1200 эсептик көрсөткүчтөргө чейин, башка адамдар үчүн - 2200дөн 2600 эсептик көрсөткүчтөргө чейин;
6) VI категория: жашы жетелектер үчүн - 1200дөн 1400 эсептик көрсөткүчтөргө чейин, башка адамдар үчүн - 2600дөн 3000 эсептик көрсөткүчтөргө чейин.
Кыргыз Республикасынын Жоруктар жөнүндө кодексиндеги айып пулдардын
Категориялары (49-берене):
3. Айып пул жазанын негизги түрү катары өлчөмү боюнча эки категорияга бөлүнөт:
1) I категория: жашы жетелектер үчүн - 50дөн 150гө чейинки эсептик көрсөткүч өлчөмүндө, башка жеке жактар үчүн - 200дөн 300гө чейинки эсептик көрсөткүч өлчөмүндө;
2) II категория: жашы жетелектер үчүн - 150ден 250гө чейинки эсептик көрсөткүч өлчөмүндө, башка жеке жактар үчүн - 300дөн 600гө чейинки эсептик көрсөткүч өлчөмүндө.
Кыргыз Республикасынын Бузуулар жөнүндө кодексиндеги айып пулдардын категориялары (28-берене):
3. Айып пул өлчөмү боюнча төмөнкүдөй сегиз категорияга бөлүнөт:
1) 1-категориядагы айып пул: жеке адамдар үчүн - 10 эсептик көрсөткүч, юридикалык жактар үчүн - 50 эсептик көрсөткүч;
2) 2 категориядагы айып пул: жеке адамдар үчүн - 30 эсептик көрсөткүч, юридикалык жактар үчүн - 130 эсептик көрсөткүч;
3) 3-категориядагы айып пул: жеке адамдар үчүн - 55 эсептик көрсөткүч, юридикалык жактар үчүн - 170 эсептик көрсөткүч;
4) 4-категориядагы айып пул: жеке адамдар үчүн - 75 эсептик көрсөткүч, юридикалык жактар үчүн - 230 эсептик көрсөткүч;
5) 5-категориядагы айып пул: жеке адамдар үчүн - 100 эсептик көрсөткүч, юридикалык жактар үчүн - 280 эсептик көрсөткүч;
6) 6-категориядагы айып пул: жеке адамдар үчүн - 125 эсептик көрсөткүч, юридикалык жактар үчүн - 350 эсептик көрсөткүч;
7) 7-категориядагы айып пул: жеке адамдар үчүн - 150 эсептик көрсөткүчтө, юридикалык жактар үчүн - 450 эсептик көрсөткүч;
8) 8-категориядагы айып пул: жеке адамдар үчүн - 175 эсептик көрсөткүч, юридикалык жактар үчүн - 550 эсептик көрсөткүч.
Кыргыз Республикасынын Жазык кодексиндеги коомдук иштердин категориялары (65-берене):
3. Коомдук иштер төрт категорияга бөлүнөт:
1) I категория: жашы жетелектер үчүн - 40тан 60 саатка чейин, башка адамдар үчүн - 60тан 120 саатка чейин;
2) II категория: жашы жетелектер үчүн - 60тан 80 саатка чейин, башка адамдар үчүн - 120дан 200 саатка чейин;
3) III категория: жашы жетелектер үчүн - 80ден 100 саатка чейин, башка адамдар үчүн - 200дөн 280 саатка чейин;
4) IV категория: жашы жетелектер үчүн - 100дөн 120 саатка чейин, башка адамдар үчүн - 280ден 360 саатка чейин.
Кыргыз Республикасынын Жазык кодекси боюнча белгилүү бир кызмат ордун ээлөө, же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу (66-берене):
Белгилүү бир кызмат ордун ээлөө, же болбосо белгилүү бир иш менен алектенүү укугунан ажыратуу жазанын негизги түрү катары бир жылдан беш жылга чейинки мөөнөткө дайындалат жана төрт категорияга бөлүнөт:
1) I категория - бир жылдан эки жылга чейинки мөөнөткө;
2) II категория - эки жылдан үч жылга чейинки мөөнөткө;
3) III категория - үч жылдан төрт жылга чейинки мөөнөткө;
4) IV категория - төрт жылдан беш жылга чейинки мөөнөткө.
Кыргыз Республикасынын Жазык кодекси боюнча түзөтүү жумуштары (67-берене):
Түзөтүү жумуштары төрт категорияга бөлүнөт:
1) I категория: жашы жетелектер үчүн - эки айдан төрт айга чейин, башка адамдар үчүн - бир жылдан бир жыл алты айга чейин;
2) II категория: жашы жетелектер үчүн - төрт айдан алты айга чейин, башка адамдар үчүн - бир жыл алты айдан эки жылга чейин;
3) III категория: жашы жетелектер үчүн - алты айдан тогуз айга чейин, башка адамдар үчүн - эки жылдан эки жыл алты айга чейин;
4) IV категория: жашы жетелектер үчүн - тогуз айдан бир жылга чейин, башка адамдар үчүн - эки жыл алты айдан үч жылга чейин.
Кыргыз Республикасынын Жазык кодекси боюнча белгиленген мөөнөткө эркиндигинен ажыратуу (70-берене):
Эркиндигинен ажыратуу жазанын мөөнөттөрү боюнча алты категорияга бөлүнөт:
1) I категория: жашы жетелектер үчүн - бир жыл алты айга чейин, башка адамдар үчүн - эки жыл алты айга чейин;
2) II категория: жашы жетелектер үчүн - бир жыл алты айдан эки жыл алты айга чейин, башка адамдар үчүн - эки жыл алты айдан беш жылга чейин;
3) III категория: жашы жетелектер үчүн - эки жыл алты айдан төрт жылга чейин, башка адамдар үчүн - беш жылдан жети жыл алты айга чейин;
4) IV категория: жашы жетелектер үчүн - төрт жылдан алты жылга чейин, башка адамдар үчүн - жети жыл алты айдан он жылга чейин;
5) V категория: жашы жетелектер үчүн - алты жылдан сегиз жылга чейин, башка адамдар үчүн - он жылдан он эки жыл алты айга чейин;
6) VI категория: жашы жетелектер үчүн - сегиз жылдан он жылга чейин, башка адамдар үчүн - он эки жыл алты айдан он беш жылга чейин.